لکستان گهواره تمدن

ایران یکی از مراکز تمدن جهان بوده و محدوده لکستان به دلیل قرار گرفتن بین فلات ایران و تمدن بین‌النهرین و قرارگیری در محدوده رشته کوه زاگرس از مراکز بسیار با اهمیت ایران و حتی جهان به لحاظ تاریخی محسوب می‌شود و بسیاری از تحقیقات به عمل آمده باستان شناسی موکد این امر مهم است.

دوران پیش از تاریخ:
از دوران پیش از تاریخ که زندگی به صورت غارنشینی و کوچ‌نشینی و شکار رواج داشته، آثار و یافته‌های زیادی در دنیا وجود ندارد، ولی برخی از مطالعات بیانگر وجود زندگی به صورت گسترده در این دوران در لکستان است.

پناهگاه‌ها و زیستگاه‌های صخره‌ای که مربوط به دوران زارزین است و میراث هزاران ساله شکارچیان عصر سنگ به شمار می‌رود  درلکستان کشف و ثبت شده‌اند ون عمدتاً در دره هلیلان و تنگه قوچعلی و ارغوان شهر ایلام قرار دارند.

این آثار مربوط به دوران پارینه سنگی است که از حدود 5/2 میلیون تا 12 هزار سال پیش مسکن انسان‌های نخستین بوده است.

در دره هلیلان که توسط یک هیات بین‌المللی به سرپرستی کریستین سن مورد مطالعه قرار گرفته آثار مهمی از زندگی دوران اواخر نوسنگی (هزاره ششم تا پنجم قبل از میلاد) به دست آمده است.

دوران انقلاب نوسنگی:

از این دوران که دوره آغاز زندگی شهر نشینی و کشاورزی و اهلی کردن حیوانات است، آثار مهم و متعددی در لکستان وجود دارد که شاخص‌ترین آنها تپه علی‌کش در دهلران است.

در این تپه برابر مطالعات هیات بین‌المللی به سرپرستی پروفسور فرانک هول (62-1961 میلادی) آثار معماری و ابزار سنگی مربوط به هزاره هفتم و ششم قبل از میلاد به دست آمده که آثار معماری آن بیانگر شکل‌گیری نخستین مجتمع زیستی (روستا مانند) در جهان است.

عصر مفرغ و آهن: این دوران که هم زمان با دوران قوم کاسی و ایلامی‌ها است، از دوران طلایی تکنولوژی بشری محسوب می‌شود و کاسی‌ها به عنوان طلایه‌دار تکنولوژی کشف مفرغ معروفیت جهانی یافته‌اند.

در این دوره آثار به صورت ابزار مختلف از آلیاژها و فلزهای مفرق و آهن با تکنیک خاص خود ساخته شده‌اند، در بررسی‌های به عمل آمده توسط هیات بین‌المللی به سرپرستی پروفسور واندنبرگ از قبرستان‌های الکستان به ویژه ورکبود، چم‌ژیه، جوب‌گوهر، دمگرپرچینه و بردبال چنار باشی برگ‌هایی زرین بر مطالعات باستان شناسی افزوده شده و بیانگر این مهم است که در این دوران لکستان جزء مهمی از تمدن کاسی‌ها و ایلامی‌ها بوده‌است.

تمدن لکها مصادف با دوران مفرغ قدیم آغاز شده که شاخص‌ترین آثار آن تپه پتک در موسیان و تپه تیغن دره شهر (دوره ایلام میانه) و سنگ نوشته گل‌گل ملکشاهی است که آشوری‌ها آن را با خط میخی در هنگام فتح ایلام نگاشته‌اند.

دمیرو شیجی، باستان‌شناس فرانسوی عقیده دارد که تپه پتک موسیان همان شهر ماداکتو پایتخت گم شده ایلام باستان است.

دوران ماد و هخامنشی:

در دوران ماد و هخامنشی لکستان جزئی از تمدن‌های ماد و هخامنشی بوده که به دلیل نزدیکی با پایتخت‌های باستانی شوش و هگمتانه (همدان) و بیستون از اهمیت زیادی برخوردار بوده است. در این دوران اگر چه تمدن  افول کرده ولی نگاشتن با خط ایلامی توسط پادشاهان هخامنشی بیانگر اهمیت ویژه این منطقه به عنوان یک منطقه شاخص بوده‌است، به نحوی که اغلب کتیبه‌ها ابتدا با خط ایلامی و سپس به پارسی باستان ترجمه و نگاشته شده‌اند. لکستان علی‌رغم اینکه جزئی از این امپراطوری‌ها بوده ولی همواره استقلال خود را به صورت نسبی حفظ کرده و داریوش چند بار ذکر کرده که بارها قیام ایلامیان ر اسرکوب کرده است.

دوران سلوکی-پارت:
در این دوران برابر متون باستانی،  لکستان همانند سایر نقاط ایران جزئی از منطقه تحت قلمرو سلوکیان بوده که پس از انقراض آنان و آغاز دوران پارتی (اشکانی) این منطقه جزئی از قلمرو اشکانیان شد. نتایج مطالعات انجام شده در تپه فرخ آباد دهلران که توسط هیات‌های مختلف ایرانی و بین‌المللی مورد مطالعه قرار گرفته حاکی است که در آن هنگام تپه مزبور جزء ایالت " الیم " یا ایلام نو بوده است.

سایر آثار این دوران به صورت استقرارهای موقت و کوچ نشینی بوده که بیشتر در حاشیه رودخانه‌ها و دشت‌ها شکل گرفته است.

دوران ساسانی:

به علت اینکه در این دوران لکستان فی‌مابین تیسفون (بغداد) به عنوان پایتخت ساسانیان و دولت شهرهای شوش و بیستون و فارس قرار گرفته از اهمیتی ویژه برخودار بوده و به همین دلیل عملیات عمرانی زیادی از سوی دولت مرکزی در لکستان انجام پذیرفته که شامل سه دسته:بناهای بین راهی و راه‌ها و پل‌های باستانی و قلاع و دژهای باستانی هستند.

معروف‌ترین آثار حفاظت شده آنها عبارتند از: پل گاومیشان، چم نمشت، کور و دوت، کوشک قینفر، قلعه شیاخ، قلعه سام، شهرهای تاریخی سیروان، سیمره دربندو قلاع پشت قلعه، قلعه هزار دره و آتشکده‌های موشکان و سیاهگل و چهار طاقی دره شهر و طاق شیرین و فرهاد.

در این دوران به دو ایالت مهرجانکدک در بخش شرقی، به مرکزیت شهر سیمره (دره شهر کنونی) و ایالت ماسبذان به مرکزیت سیروان (محل روستای سرابکلان فعلی) که گفته می‌شود قصر انوشیروان نیز در آن قرار داشته، تقسیم می‌شده است. این شهرها از شهرهای مهم و پرجمعیت و آباد آن زمان لکستان بوده که جمعیت زیادی را در خود سکنی داده‌اند و در اثر وقوع زلزله‌ای مهیب از بین رفته‌اند.

آثار تنگه بهرام چوبینه که در دره شهر قرار دارد، متعلق به بهرام چوبینه سردار ساسانی است. به علت کودتای وی بر علیه خسروپرویز این پادشاه به روم گریخته و پس از ازدواج با دختر امپراطور روم و گردآوری سپاه به ایران حمله کرده و مجدداً پادشاهی ایران را در دست .می‌گیرد

دوران اسلامی:

در متون تاریخی آمده که محدوده لکستان در دوران اسلامی به عنوان بخشی از جبال تحت قلمرو خلفای اسلامی به مرکزیت کوفه و بصره اداره می شد. بزرگ‌ترین شهر مربوط به این دوران شهر سیمره (دره شهر) است که در آن طی نه فصل کاوش علمی پژوهشکده باستانشناسی کشور، آثار بدیعی از معماری و شهرسازی و تزئینات معماری به ویژه گچبری‌ها با نقش‌های منحصر به فرد و خطوط کوفی کشف شده است.

در لکستان تا نیمه اول قرن چهارم (سال334 ه.ق) زندگی شهرنشینی از رونق زیادی بر خوردار بوده است که به علت وقوع زمین لرزه بزرگی که همه شهرهای بزرگ لکستان در آن نابود شدند، این شیوه زندگی در لکستان به زندگی کوچ نشینی تبدیل شد. در کتاب‌های یاقوت حموی، ابن اثیر، حمداله مستوفی، تاریخ طبری و .... به این مسئله اشاره شده و آورده‌اند که در اثر وقوع زلزله بیست هزار نفر از اهالی شهر پر جمعیت سیمره کشته و این شهر برای همیشه خالی از سکنه شده است.

محل شهر کنونی ایلام نیز که در آن هنگام (الرذ) نامیده و به دلیل آب و هوای مناسب و نزدیکی به محل خلافت خلفای عباسی (بغداد) از مهمترین تفرجگاه‌های آنان محسوب می‌شده‌است. در کتب تاریخی آمده است که المهدی بالله برادر هارون الرشید در هنگام شکار در این مکان کشته شده و مقبره وی که به "سه ی مه ی " معروف بوده تا دهه 50 ه.ش به عنوان قبرستان ایلام بر پا بوده و هم اینک محل آن به پارک کودک تبدیل شده است.

دوران اسلامی متأخر:

این دوران شامل سلسله‌های افشاریه و زندیه و .... بوده و لکستان جزئی از قلمرو این سلسله‌ها بوده است.
          

حکومت محلی والیان فیلی (دوره صفویه تا پهلوی):

پس انقراض سلسله محلی حسنویه کرد، در هنگامی که شاهوردیخان سرسلسله اتابکان فرمانروایی لکستان را از دولت مرکزی تحویل گرفت، حسینقلی خان فیلی را والی منطقه پشتکوه کرد. وی نیز قصبه دی والا "دهبالا " را مرکز حکومت خود قرار داده و آن را "حسین آباد فیلی" نام نهاد.

شاخص‌ترین آثار مربوط به این دوران قلعه‌های والی فیلی در ایلام و در حاشیه رودخانه کنجاچم مهران است. ساخت چند قلعه و قنوات و سنگ نوشته نیز از جمله دیگر اقدامات والیان فیلی بوده که معروف‌ترین آنها سنگ نوشته تخت خان در صالح آباد است که بیانگر شیوه حکومت والیان بوده به صورت کوچ نشینی بوده است. متاسفانه برخی آثار والیان به علت توسعه شهرها تخریب شده‌اند.

از نکات برجسته این دوران استقلال نسبی سلسله میره " حاکمان" محلی دره شهر بوده که مناطق لکستان را تحت فرمان خود داشته و علیرغم اینکه حکم خود را از والی پیشکوه (لکستان) دریافت می‌کرده‌اند، ولی خراج‌گزار والی پشتکوه(فیلی) بوده‌اند.

این مسئله یادآور تقسیم لکستان به دو ایالت در دوران ساسانی، اسلامی است. قلمرو حکومت والیان از جنوب به شوش،  و از غرب تا منطقه کوت و عماره در جنوب تا خانقین و مندلی در شمال عراق (مناطقی که لک شیعه مذهب در آن ساکن هستند) بوده است.

دوران معاصر

پنج سال پس از روی کار آمدن رضاخان، وی سپاه والی وقت ایلام "غلامرضا خان فیلی" را به عنوان آخرین حاکم ملوک‌الطوایفی ایران شکست داد و والی به عراق گریخت و در نجف اشرف ساکن شد.

هم اینک قبر وی در قبرستان نجف اشرف است. به دستور رژیم بعثی و در جهت اجرای سیاست تعریب (عرب جلوه دادن) لکها فیلی سنگ قبر وی و سایر لکها که به فارسی و یا لکی ـ روی آنها نگاشته شده بود شکسته و به دلخواه رژیم بعثی روی آنها با رسم و خط زبان عربی به ذکر مشخصات متوفیان بسنده شده است.



ایلات لکستان در   استان ایلام

تنوع لباس، گویش‌ها، عادات، مراسم و غیره در نزد ایلات و اقوام مختلف یک بستر مناسب برای تقویت امر گردشگری است. استان ایلام نیز به دلیل وجود ایلات مختلف کرد درصد ، لک، و عرب از این حیث دارای تنوع ویژه‌ای است. اغلب ساکنان استان   لکها شیعه مذهب (در حدود 98 ) هستند.
 

 عمدتاً در شرق و جنوب به صورت پراکنده و کرد هادر شمال به صورت پراکنده و عرب‌ها در جنوب غربی به صورت متمرکز و لکها در کل استان پراکنده هستند. گویش غالب اهالی استان   لکی فیلی و همگی شیعه مذهب هستند